یادی از همسران ناشناخته و فراموش‌شدهٔ شاه امان الله خان

در هر برگ از تاریخِ این سرزمین، نام مردانی نوشته شده که روزگاری تاج بر سر داشتند؛ اما در پشت هر تاج، سایه‌هایی خاموش، زنانی بودند که کسی نام‌شان را نپرسید، کسی تصویرشان را نگرفت

و تاریخ حتا کمترین نشانی از آنان به ما نسپرد.

این سطرها برای زنانی است که در زمانهٔ پادشاه گذشته، حضور داشتند اما هرگز دیده نشدند.

امان‌الله خان، پادشاهی که نامش با اصلاحات و آزادی زن گره خورده است، پیش از آن‌که به اصلاح‌گر بزرگ شناخته شود، زنان دیگری در زندگی‌اش داشت؛ زنانی که تاریخ، با بی‌مهری، آنان را از صفحه‌ها زدود.

نه از سر گناه آنان، بل از سر بی‌عدالتی روزگار؛ روزگاری که زن، اگر ملکه نبود، اگر پشت قدرت نمی‌ایستاد، از یادها می‌رفت آن‌چنان که رفتند.

گُل‌پری، دختری که نامش بوی امید داشت اما سرنوشتش خاموش شد.

گگفته‌اند «گُل‌پری» جوانی بود از خانواده‌ای ساده، نزدیک به دربار، که در روزگار کودکی امان‌الله با او پیوند بسته شد.

به روایت تاریخ، مهر او در دل شاه جوان نشسته بود، اما عمرش کوتاه‌تر از آن بود که صدایش به گوش زمان برسد.

در سالی تلخ، در هنگام زایمان جان داد؛ بی‌هیچ تصویری، بی‌هیچ یادگاری، جز نامی که هنوز نیز بر برگ‌های کتاب‌ها به لرزش می‌افتد: “گُل‌پری”.

فرزندی به دنیا آورد که گفته‌اند زنده نماند و با مرگ او، نخستین فصلِ ناگفتهٔ همسر شاه بسته شد.

همسران بی‌نام شان امان الله که تنها وظیفه‌شان پیوندهای سیاسی بود:

پیش از گُل‌پری، دختر دیگری بود؛ دختری که هيچ نامی از او باقی نمانده نه چهره‌اش، نه داستانش، نه حتی خاطره‌ای از اندوه یا شادی‌اش.

او جزئی از قراردادهای درباری بود، پیوندی که با دستور پدر شاه برقرار شد و با تصمیم سیاست از هم گسست.

تاریخ، حتی سلامی هم برای آغاز و پایان زندگی او ثبت نکرد؛

و چه دردناک است که زنی تمام فصل جوانی‌اش را بدهد، اما نامش حتی در سایه نیز باقی نماند.

زنان سیاسی ، پیوندهایی که به‌زودی شکستند

سال‌ها بعد، هنگامی که امان‌الله بر تخت نشست،

دو زن دیگر نیز به زندگی‌اش وارد شدند: زنانی که تنها به‌عنوان “همسران سیاسی” یاد می‌شوند.

«پرنسس آلیا»، دختر یکی از شاهزادگان خاندان، در آخرین روز سال ۱۹۲۸ همسر او  شد؛

اما تنها چند ماه بعد، هنگامی که امان‌الله مجبور به ترک افغانستان شد،

آلیا رها شد، جا ماند و ازدواجش پایان یافت.

بی‌آن‌که کسی بپرسد او بعدها چه شد، کجا رفت، چگونه زیست و با چه اندوهی زندگی را ادامه داد.

زن دیگری نیز بود «واندا» که تنها یک جمله درباره‌اش می‌دانیم:

شاه امان الله «از او چند فرزند داشت.»

نه نقشی از چهره‌اش داریم، نه روایت از زندگی‌اش؛

گویی مادر بودنِ او،  همهٔ سرگذشتش در تاریخ بوده است.

تاریخ، همیشه با صدای بلند نوشته نشده است؛

گاهی نجواهایی بوده‌اند که در غوغای سیاست، قدرت و مردسالاری گم شده‌اند.

زنانی چون گُل‌پری، یا آن دخترِ بی‌نامِ نخستین، یا آلیا و واندا،

نه کم‌اهمیت بودند و نه بی‌ارزش؛

فقط زن بودند — و همین کافی بود تا نام‌شان پشت دیوارهای بلند قصر گم شود.

این زنان، مادران احتمالیِ نسل‌هایی‌اند که بعدها بر این خاک زیسته‌اند؛

اما امروز حتی فرزندانِ ‌شان نمی‌دانند که آنان کی بودند،

چه لبخندی داشتند، چه آرزوهایی در دل نگه می‌داشتند،

یا آن لحظهٔ کوتاه عاشقی‌شان چگونه گذشت.

جدول ازدواج های شاه امان‌الله:

آمان‌الله خان نخست در سال ۱۹۰۸ ازدواج کرد، اما این ازدواج مدت کوتاهی دوام داشت و بهطلاق انجامید.

از این ازدواج در منابع کم یادآوری شده ،از این سبب چندان به حساب نآمده است..

پس از آن، در سال ۱۹۱۰ با گل‌پری ازدواج نمود. این ازدواج تا سال ۱۹۱۲ ادامه داشت و با وفاتگل‌پری هنگام زایمان پایان یافت.

سپس در ۳۰ اوت ۱۹۱۳ با ثریا طرزی ازدواج کرد. این ازدواج پایدار ماند و تا پایان عمر آمان‌اللهخان (۱۹۶۰) ادامه داشت.

در ۳۱ دسامبر ۱۹۲۸ با پرنسس آلیه نیز ازدواج نمود، اما پس از سقوط سلطنت و تبعید در ۱۹۲۹،آلیه او را همراهی نکرد و آمان‌الله برای او طلاق فرستاد.

همچنین با زنی به نام واندا نیز ازدواج کرده بود، اما تاریخ دقیق آغاز و پایان این ازدواج در منابعمشخص نشده است.

منابع و سرچشمه‌های تاریخی دربارهٔ همسران امان‌الله خان

۱) آثار پژوهشی و کتاب‌های تاریخی

کتاب‌های معتبر دربارهٔ دورهٔ امانی

1. Ludwig W. Adamec — Historical Dictionary of Afghanistan

یک منبع بسیار معتبر برای اطلاعات مربوط به زندگی خانوادهٔ شاهی، شامل اشاره بههمسران امان‌الله.

2. Vartan Gregorian — The Emergence of Modern Afghanistan

از مهم‌ترین آثار دانشگاهی؛ در آن به زندگی امان‌الله و تحولات دربار و روابط خانوادگی اشارهشده است.

3. Anthony Arnold — Afghanistan’s Two-Party Communism (پیوست‌های تاریخی)

در بخش‌های مقدماتی زندگی‌نامهٔ شاهان افغانستان را به اختصار شرح داده است.

4. Angus Hamilton — Afghanistan (1910)

قدیمی اما مهم؛ اطلاعاتی دربارهٔ محیط درباری حبیب‌الله و امان‌الله پیش از سلطنت دارد.

5. Saikal, Amin — Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival

در بخش‌هایی به خانوادهٔ سلطنتی و ازدواج‌های سیاسی اشاره دارد.

⸻

۲) مقالات و منابع دانشگاهی

6. Rubin, Barnett — “The Fragmentation of Afghanistan”

در پیشینهٔ سیاسی، به ازدواج‌های درباری و نقش آن‌ها اشاره می‌کند.

7. Schinasi, May — “Afghanistan at the beginning of the 20th century”

تحلیل ساختار دربار حبیب‌الله و اوایل دورهٔ امانی، شامل داده‌های مهم دربارهٔ سنت‌هایازدواج در خاندان محمدزایی.

⸻

۳) اسناد و منابع بیوگرافیک

8. Official biography entries (Britannica, Stanford/Hoover Archives)

اشاره‌هایی به همسران غیرمعروف امان‌الله دارد، هرچند بسیار کوتاه.

9. National Archives of Afghanistan (آرشیف ملی افغانستان)

در بخش “خاندان افغانستان” نام «گل‌پری» و «پرنسس آلیا» ذکر شده است.

⸻

۴) منابع تاریخی در دسترس عمومی

10. Wikipedia (English) — Amanullah Khan (با منابع معتبر در پایین صفحه)

در بخش “Personal Life” از همسران زیر نام می‌برد:

• Gul Pari

• Vanda

• Princess Aliah

• Soraya Tarzi

و برای هرکدام رفرنس دارد.

11. Wikipedia — Soraya Tarzi

در بخش زندگی شخصی به تفاوت جایگاه ثریا با دیگر همسران اشاره شده است.

⸻

۵) ‌های خانوادهٔ سلطنتی و منابع شفاهی

12. خاطرات بازماندگان خاندان محمدزایی / طرزی

• در بعضی نوشته‌ها آمده:

• گُل‌پری هنگام زایمان در ۱۹۱۲ فوت کرد.

• ازدواج اول (سال ۱۹۰۸) بدون ذکر نام به طلاق انجامید.

• ازدواج آلیا در ۳۱ دسامبر ۱۹۲۸ ثبت شد و پس از مهاجرت شاه فسخ گردید.

13. مصاحبه‌ها و نوشته‌های پژوهشگران افغان

• از جمله:

• دکتر حسن کاکر

• عبدالحی حبیبی

• غبار (در حد اشارهٔ بسیار کوتاه به روابط دربار)

⸻

نکات مهم دربارهٔ کمبود اطلاعات

• در دورهٔ امان‌الله، زندگی زنان دربار ثبت رسمی نمی‌شد مگر ملکه.

• بسیاری از اسناد قصر هرات و کابل در دوران جنگ‌ها از بین رفت.

• به همین دلیل اطلاعات دربارهٔ «گُل‌پری»، «واندا» و «همسر بی‌نام» بسیار محدود و بریده‌بریده است.

• آنچه امروز می‌دانیم ترکیبی است از:

منابع رسمی + پژوهش‌ها + یادداشت‌های آرشیفی + روایت‌های خاندان سلطنتی است.

شیرین. ن مبارز