!یلدا شب تابش نور برتاریکی، پیشاپیش برهمه گان خجسته باد

شیرین نظیری
یلدا واژه سریانی به معنای «زایش،زاییدن»وتولداست.یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز است که درازترین شب سال است.

مردمان حوزه تمدنی باستان به این باوربودندکه فردای شب یلدابادمیدن خورشید،روزهادرازتر می‌شوندوتابش نور ایزدی افزونی می‌یابد،

آخر پاییز و اول زمستان راشب زایش مهریازایش خورشید می‌خواندندوبرای آن جشن بزرگی برپا می‌کردندوازاین رو به دهمین ماه سال دی (دی دردین زرتشتی به معنی آفریننده) می‌گفتندکه ماه تولد خورشید بود

یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور وگذشته،که کشاورزی،بنیان زندگی آنان راتشکیل می‌داد و در جریان سال باسپری شدن فصل‌هاوتضادهای طبیعی آشنابودند،براثر تجربه وگذشت زمان توانستند کارهاوفعالیت ‌های خودراباگردش خورشید وتغییرفصول وبلندی وکوتاهی روزوشب درجهت وحرکت وقرارستارگان تنظیم کنند.

آنان ملاحظه می‌کردندکه دربرخی ایام و فصول روزهابسیار دراز می‌شودودرنتیجه درآن روزها،از روشنی ونورخورشید بیشتر می‌توانستنداستفاده کنند.این باورپدید آمد که نور و روشنایی وتابش خورشید نماد خوب،خوش وسازنده بوده وباتاریکی وظلمت شب در نبرد وکشمکش‌اند.

مردمان دوران باستان وازجمله قوم آریایی خراسان،ازهندوایرانی_هند واروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها،آخرین روز پاییزوشب اول زمستان است وبلافاصله پس از آن روزها به تدریج درازتروشب‌ها کوتاه تر می‌شوند،ازهمین روآنرا شب زایش خورشید نامیده وآنراآغازسال قراردادند. بدین‌سان دردوران کهن فرهنگ اوستایی،سال بافصل سرد آغاز می‌شد ودراوستا،واژه Sareda, Saredha «سَرِدَ» یا«سَرِذَ» که مفهوم «سال» راافاده می‌کند،خودبه معنای «سرد» است واین به معنای بشارت پیروزی اورمزد براهریمن وروشنی بر تاریکی است.

درآثارالباقیه ابوریحان بیرونی،ص ۲۵۵، ازروزاول دی ماه،باعنوان «خور» نیز یاد شده‌است ودرقانون مسعودی نسخه موزیم بریتانیادرلندن،«خُره روز»ثبت شده،اگرچه دربرخی منابع دیگر«خرم روز» نامیده شده‌ است.در برهان قاطع ذیل واژه «یلدا» چنین آمده‌ است:

«یلداشب اول زمستان وشب آخرپاییزاست که اول جَدی وآخر قوس باشد وآن درازترین شب‌ است درتمام سال ودرآن شب ویانزدیک به آن شب،آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند.

سفره شب یلدا،«میَزد» Myazd نام داشت و شامل میوه‌های تروخشک،انار وانجیریا به اصطلاح زرتشتیان،«لُرک» Lork که ازلوازم این جشن وولیمه بود،به افتخار وویژگی «اورمزد» و«مهر» یاخورشید برگزار می‌شد.

روز پس ازشب یلدا(یکم دی ماه)راخور روز (روز خورشید)ودی گان؛ می‌خواندند وبه استراحت می‌پرداختندوتعطیل عمومی بود.

قدما یلدا را سخت شوم و نامبارک می انگاشتند. شعرا زلف یار و همچنین روز هجران را از حیث سیاهی و درازی به شب یلدا تشبیه می کردند.

نظر به روی تو هر بامداد نوروزی ست
شب فراق تو هرگه که هست یلدایی ست

سعدی