(زن خدایی)

سلیمان راوش

پیشکش به بانوان که می خواهند شکوه و جلال خویش را در تاریخ بدانند
این مختصر برگرفته شده از کتاب پژوهشی ست که روز شنبه 1 / 12 / 2018 به پایان رساندم.
ـــــــــــــــــ

... در پژوهشهای تاریخی از دورۀ به نام (زن سالاری) یاد گردیده است. که نه حقیقت میتواند داشته باشد و نه میتواند وجه تشابه با ذات و کردار زن داشته باشد. سالار واژۀ دری است مربوط به دورۀ اشکانیان . معنی این واژه پیشرو لشکر، سردار، و رییس قوم معنی می دهد، اما در اصطلاح کشاورزی به دهقان اطلاق می شود که از فن شخم و شیار و آبیاری استادانه آگاه باشد. در معنی امروزی این واژه فرمانده را گویند. حالا اگر پژوهشگران و تاریخنویسان از دورۀ به نام (زن) سالاری یاد می نمایند اگر منظور شان کار آگاهی دهقانی باشد، از این بابت حرفی نیست. زیرا طبق پژوهش های ادوار باستانی و تکامل در سیرتاریخ، اولین کشاورزان جامعۀ بشری زنان بوده اند. بر علاوه ریاست قبیله ( ادارۀ آذوقه، تقسیم آذوقه و شکار که مردان می آوردند و نگهداری طفل و پاک نگهداشتن محل زیست شبانه روزی و گستردن سفرۀ غذا بدوش زن بوده است). برخی از این وظایف از همان دورۀ باستان تا به امروز ادامه دارد. اما هیچگاه زن فرمانده جنگ در دورۀ باستان نبوده است. جز در مواردی استثنایی نادر. اما دو مورد دیگر طرف تایید تاریخ است. یک:
دورۀ زن خدایی و دوم دوره مادر شاهی.
در اسطوره و تاریخ باستان ما از خدایان زن بسیار نام برده شده است که تا حدودی توان توانسته ام برخی از آنها را در جلد دوم کتاب "نام و ننگ" در دوره میترایی و دوره اهورایی نام ببرم. همچنان آگاهیم که در تاریخی اسطوره یی سرزمین خویش، ما به دورۀ بر میخوریم که درآن زمان در پهلوی میترا، ایزدبانوی به نام اناهیتا قرار داشته است. این ایزد بانو کاملاً از سرزمین ما برخاسته تاجایی که در برون ازمرزهای این سرزمین نام آن را بلخیه نوشته اند.
آناهیتا ( بلخیه):
این ایزد بانو در ادبیات میترایی بنام آردویسورآناهیتا خوانده شده است.
مقام این ایزد بانو چنان گرامی است که در دورهء اهورایی، اهورا مزدا زرتشت را مکلف به گرامی داشت این ایزد بانو می سازد. یشت پنجم که در اوستا بنام ابان یشت یاد می شود یادکرد همین ایزدبانو می باشد .
اناهیتا یا فرشته آبها متعلق به دوران میترایی است و از همان زمان برای ما به یادگار مانده است . احمد علی کهزاد متکی بر آبان یشت این الهه را فرشتهء دریا ( آمو) می داند و از قول گایگر می نویسد که :
« .( اردوی سورا) Ardvi sura اصلاً نام رود خانهء بزرگ اکسوس( آمو دریا) بود و برای اثبات نظریه خویش پارچۀ از متن اوستا را آورده که ترجمۀ آن چنین است ما " اردوی سورا اناهیتا" را که از تمام رود خانه های روی زمین عریض تر است و با شدت تمام از کوه " هوکریا" پایان شده و به دریاچۀ " وروکاشا" می ریزد، ستایش می کنیم .» 1
----------------
1 - احمد علی کهزاد، تاریخ افغانستان ، ج1، ص 289 – 290 به نقل از ا.ج جی راولنس ، بکترا ،طبع لندن 1912 ص 8 و گایگر ، مدنیت ایرانی های شرقی در زمانه های قدیم، ترجمهء داراب دستور، مقدمهء جلد اول ص 45

اناهیتا ایزد بانوی بوده است که در دورهءمیترایی در بلخ از سوی شاهان پیشدادی بلخی مورد تجلیل و نیایش قرارداشته است.
این ایزد بانو هنگامیکه مقامش مورد ستایش سایر ملل قرار می گیرد و پیکره او را برای نیایش در معابد به غرض واسط قرار دادن جهت رسیدن به خداوند در دیگر کشور می افرازند، گاهی اتفاق افتاده که اورا به نام زادگاهش بلخ{ بلخیه} بخوانند. رومن گیرشمن می نویسد:
« ناهید در خارج از سرحدهای غربی ایران، پیشرفت بسیار کرد، پرستش وی در لودیا Lydia که در آنجا به نام { بلخیه} مشهور شد- بنطقیس ، کاپادوکیه، ارمنستان انتشار یافت و مورد اقبال و توجه – شاید بیشتر از پرستش مهر ( میترا) – گردید. » 1
-------------
1 – رومن گیرشمن ، ایران از آغاز تا اسلام ، ترجمهء محمد معین، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی تهران سال 1374 ، ص 320
بهر روی ، اناهیتا به مثابۀ مهم ترین یادگار دورۀ میترایی نام و ستایش او تا به امروز در تاریخ ادبیات ما باقی است.
"راوش"