سرخ پوشان بام جهان

حسن آرا میرزا                                                                                    

با این که استان بدخشان تاجیکستان بزرگ‌ترین منطقه این کشور است و چهل و پنج درصد مساحت آن را تشکیل می‌دهد، تعداد جمعیت آن کمتر از دیگر استان‌هاست. دلیل آن هم موجودیت کوه‌های بلند و فراخ نامسکون در این منطقه است. 

همین کوه‌ها باعث شده‌اند که بیش ازدوصد

هزار تن مردم ساکن این استان به هفت زبان گوناگون صحبت کنند که همگی از خانواده زبان‌های ایرانی شرقی هستند. نما و ساخت خانه‌های آن‌ها نیز متفاوت است: هر اتاق پنج ستون دارد و در وسط سقف آن روزنه‌ای هست که به زبان‌های پامیری (بدخشی) به آن (روز) می‌گویند.

کوهسار بلند بدخشان نه تنها زبان‌های باستانی مردم منطقه را حفظ کرده، بلکه آیین‌ها و رسوم آن‌ها را نیز از دستبرد روزگار ایمن نگه داشته است. مراسمی که پیشینه‌ای هزاران ساله دارد و با آیینهای پارسی‌گویان تاجیکستان تا اندازه‌ای متفاوت است.

موسیقی در فرهنگ مردم بدخشی جایگاه ویژه‌ای دارد و در هر منزل بدخشی حتما دف و رباب را می‌توان یافت. همه نواختن این سازها را از کودکی می‌آموزند، وگرنه در میان هم ـ روستائیان خود به بی‌هنری مشهور خواهند شد.

موسیقی نه تنها در بزم‌های شادمانی، بلکه در مراسم سوگ هم طنین می‌اندازد. "چراغ روشن" نام مراسمی است که در پی مرگ یک عضو خانواده انجام می‌شود. در این آیین دوستان و پیوندان متوفی دورهم می‌نشینند و "مدا" می‌خوانند. "مدا" مدحیه و مرثیه‌های ویژه است که غالبا از اشعار جلال‌الدین بلخی، حافظ و سعدی شیرازی برگزیده می‌شود و یک نفر در طول مراسم مرثیه‌ها را به زبان محلی توضیح می‌دهد. در روز سوم درگذشت عضو خانواده چراغ خانه را از ساعت هشت شامگاه تا چهار بامداد روشن نگه می‌دارند و پشت سر هم مدا می‌خوانند. این سنت برای دلداری بازماندگان متوفی انجام می‌شود

مراسم عروسی بدخشی‌ها نیز کاملا از عروسی‌های دیگر منطقه‌های تاجیکستان متفاوت است؛ از موسیقی آن گرفته تا رقص و پایکوبی و آیین‌های مختلف سلام گفتن عروس به خوشدامن (مادر شوهر) و آوردن شیر و روغن برای عروس و داماد و پوشش آن‌ها.

لباس عروس بدخشی به هنگام ورود به خانه داماد سرخ است که به باور مردم منطقه، رنگ آفتاب و زندگی است. یعنی به جز از چادر سپید عروس، دیگر همه اجزاء پوشش او، پیراهن و روسری و کفش و زر و زیور عروس، قرمز است.

مردم محلی به جشن عروسی که غالبا در فصل‌های پاییز و زمستان برگزار می‌شود، "سور" می‌گویند. "دف بزم" یکی از آیین‌های عمده عروسی در بدخشان است. زنان و مردان دف‌های بزرگ بدخشی را بالا و پایین می‌برند و می‌زنند که این نحوه دف زنی هم ویژه همین منطقه است. صدای دف در طول مدت بدرقه داماد به خانه عروس و همین طور پیشواز او و گسیل عروس به خانه داماد با آواز مردان و زنان آوازخوان می‌پیچد.