نوال السعداوی، چریک پیردوران ؛ مبارز خستگی ناپذیر

سهراب رحیمی

نوال السعداوی، فمینیست، نویسنده و پزشک مصری،در بیست و هفت سپتامبربه دعوت انجمن پن سویدن و ناشر سویدنی آثارش اوردفرونت، درسویدن مالمو سوئد سخنرانی کرد.

این نویسنده مصری، با اشاره به اینکه برای نوشتن کتاب‌هایش از چه چیزهایی تاثیر و الهام می‌گیرد، با تاکید بر اهمیت نگاه انتقادی در یک جامعه، گفت: من یک فرد خلاق هستم و آدم خلاق باید ذهن منتقدی نسبت به مسائل داشته باشد.
در حاشیه ماندن زنان، فقر، فقدان دموکراسی و آزادی در مصر، سرکوب میل جنسی زنان در بافت نظام مذهبی و سنتی، مبارزه بانظام سرمایه‌داری غربی، نو محافظه کاری و نو استعمارگری، از جمله مضامینی هستند که پی ‌در پی در نوشته‌های السعداوی تحلیل و بررسی می‌شوند.
 این نویسنده 80 ساله توضیح داد:ما در جامعه‌ای زندگی می ‌کنیم که من به آن جامعه‌ای با سیستم برده‌داری پست‌ مدرنیستی می‌گویم. دلم می ‌خواهد انسان از این برده ‌داری، از این خشونت و از این استعمار جدید رهایی یابد و طبیعی است که این آرزو در کارهای من نیز منعکس می‌شود.
خانم السعداوی در شش سالگی طبق یک سنت بسیار قدیمی ختنه می‌شود و این تجربه تلخ، نقطه عزیمت او برای مبارزه علیه نا برابری‌های اجتماعی می ‌شود.
او در شصت سالگی شروع به گفتن از این خاطره تلخ می ‌کند و آغازگر یک جنبش جهانی برای مقابله با ختنه زنان و یا مثله کردن آلت جنسی دختران می ‌شود.
نوال السعداوی علاوه بر فعالیت‌های تحقیقی، فمینیستی و حقوق بشری، دهها کتاب داستان‌ و رمان و نمایشنامه در کارنامه‌ فعالیت خود دارد.

مصر و انتقادهای السعداوی
خانم السعداوی همواره از منتقدان سرسخت دولت "انور سادات" و "حسنی مبارک" بوده است
او در سال 1981 "انجمن اتحاد زنان عرب" را بنیانگذاری می‌کند و به دلیل مخالفت با پیمان کمپ دیوید، به زندان می‌‌افتد، اما در داخل زندان نیز به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد
او در سال ۱۹۸۳ پس از آزادی از زندان، خاطرات سال‌هایی را که در زندان بوده با "یاد زنان زندانی" به چاپ می‌رساند و بعد رمان "سقوط امام" در سال 1984 منتشر می ‌شود
خانم السعداوی درباره رمان "سقوط امام" و اینکه بخش‌‌های زیادی از آن را در زندان نگاشته است  می گوید: در آن دوره از هرچه در زندان بود و می ‌شد روی آن نوشت استفاده می ‌کردم. حتی روی کاغذ توالت هم می ‌نوشتم. و زندانی‌های دیگر خیلی با من همکاری کردند که من بتوانم آن کتاب را بنویسم. آنها هرچه کاغذ در اختیار داشتند به من می ‌دادند تا من بتوانم کارم را به پیش ببرم
خانم السعداوی در رشته روان ‌پزشکی تحصیل کرده و در آغاز فعالیت خود از این طریق با بحران‌های زنان آشنا می‌شود؛ بحران‌هایی که در آثار ادبی و تحقیقی او راه می‌یابند
در آثار داستانی او، حوادث، اشخاص واقعی و تجربه‌های شخصیش حضور پررنگی دارند. به عنوان نمونه در بخش‌هایی از رمان "الروایت" به ‌طور مستقیم به رئیس جمهور مصر پرداخته است
خانم السعداوی پس از مدتی رئیس سازمان بهداشت عمومی مصر و سردبیر مجله "سلامت" می ‌شود و علاوه بر این، در نشریات مصر، مقالاتی درباره مشکلات زنان جهان عرب می‌نویسد
او در سال 1972 به دلیل مقالات منتقدانه‌اش و همچنین فعالیت سیاسی همسرش، "شریف حتاتا"، هر دو کار خود را از دست می‌دهد که در این میان انتشار کتابی به نام" زن و جنسیت" نیز شاید بی ‌تاثیر نبوده است
پس از این کتاب، "چهره‌‌ عریان‌ زن‌ عرب‌" از او منتشر می ‌شود و کم‌کم در مرکز توجه علاقه‌مندان مسائل زنان و حقوق بشر و هم‌چنین مسلمانان افراطی قرار می‌گیرد. توجهی که به بیش از سه دهه زندان، فشار و تبعید ختم شده است
مبارزه برابری ‌خواهانه او باعث می‌شود که طی سال‌های 1988 تا 1993 بارها از سوی مسلمانان افراطی تحت فشار قرار بگیرد و نامش همواره در فهرست کسانی باشد که از بین بردنشان از دیدگاه مسلمانان افراطی واجب دینی محسوب می‌شودبه‌ همین‌ دلیل‌ این نویسنده مصری که علاوه بر زبان عربی، با دو زبان انگلیسی و فرانسه آشنا است از سال‌ 1993 تا 1999 به‌ مدت‌ شش‌ سال‌ در تبعید زندگی‌ می‌کند. وی پس از بازگشتی کوتاه به مصر دوباره ناچار به ترک وطن می‌شود
در سال 2001، خانم السعداوی با فتوایی مبنی بر این‌ که‌ "دختران‌ جوانی‌ که‌ مورد تجاوز قرار می‌گیرند باید برای‌ ترمیم‌ پرده‌‌ بکارت‌‌ به‌ جراح‌ مراجعه‌ کنند تا هنگام ازدواج باکره باشند" انتقاد می‌کنداین انتقاد منجر به بروز حساسیت‌هایی نسبت به او از سوی مسلمانان افراطی می‌شود و در پی آن مسئله ضرورت باطل شدن عقد ازدواج او با شریف حتاتا مطرح می‌شود و او را به دادگاه می‌کشاند. چراکه آنها خانم السعداوی را مرتد می‌دانستند و ازدواج او با یک مسلمان را غیر قانونی. مدتی بعد این بحران با تلاش سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر رفع شد
تحریم "سقوط امام" و "الروایت"پس از این ماجرا، بحث دیگری باز می‌شود: بیست سال پس از انتشار رمان "سقوط امام"، یعنی در سال 2004، دانشگاه الازهر این رمان را که کتابی علیه حکومت مصر و گفتمان مذهبی رایج در این کشور است تحریم می‌کند
در پی آن رمان "الروایت" نیز از سوی همین دانشگاه و کلیسای مصر تحریم می‌شود
خانم السعداوی که "خطر را جزئی از زندگی خود" می‌ داند، با اظهار تعجب از اینکه کتابی 20 سال پس از انتشار آن تحریم می‌شود، گفت: "منتقدین من بهتر بود به جای اینکه مرا تهدید کنند و به زندان بیاندازند، علیه فکر و نگرش من، کتاب و یا مقاله می‌نوشتند
نوال السعداوی اگرچه به‌عنوان یک زن فمینیست در جهان شهرت دارد اما خود را یک زن اومانیست می‌داند: "مبارزه برابری ‌طلبانه زنان و مبارزه علیه مردسالاری به ‌طور جدی در مصر دارد پیش می‌رود مبارزه برای دموکراسی و حقوق بشر روز به روز گسترش بیشتری می‌یابد و البته در کنار آن فشارها و محدودیتها هم بیشتر می‌شود. ما زنان و مردهای مصر، داریم علیه استبداد مبارزه می‌ کنیم
او که پیش از این درباره خودش گفته "هر وقت به خیابان می‌روم، مجبور می‌شوم بجنگم. چون به‌ طور مداوم با بیدادگری روبرو می‌شوم .نوال السعداوی زنی شاد و پرانرژی است. او خود دراینباره می گوید: انگار شادی خصوصیت مادرزادی من است. هر شکستی شروع یک حرکت تازه برای من است. احساس می‌کنم بدون این شادی و خوش ‌بینی نمی‌توان به مبارزه با نابرابری‌ها ادامه داد
در حاشیه ماندن زنان، فقر، فقدان دموکراسی و آزادی در مصر، سرکوب میل جنسی زنان در بافت نظام مذهبی و سنتی، مبارزه بانظام سرمایه‌داری غربی، نو محافظه کاری و نو استعمارگری، از جمله مضامینی هستند که پی ‌در پی در نوشته‌های السعداوی تحلیل و بررسی می‌شوند
مجموعه داستان های "مرگ یک وزیر پیشین" و "او ضعیفتر بود"، رمان های "خاطرات یک زن پزشک"، زنی در نقطه صفر"، "دو زن در یک زن"، "غایب"، "عشق در زمان نفت"، "سقوط امام" و نمایشنامه های "دوازده زن در یک سلول" و "ایزس"، "چهره پنهان حوا"، و در حوزه مطالعات زنان و تحقیق در رابطه با مسایل زنان، کتاب‌های "زنان و جنسیت"، "چهره عریان زنان عرب"، "زن اساس است" و "مرد و جنسیت"، "چالش روانی زن" و "زن ، دین و اخلاق"، و "نزاعی نو در باب مسأله زن" از جمله آثار او هستند که برخی از آنها به بیش از سی زبان ترجمه شده‌اند
از جمله کتابهای او که به فارسی ترجمه شده اند می‌ توان به "چهره عریان زن عرب" که توسط مجید فروتن و رحیم مرادی در سال 1359 و "زن ، دین و اخلاق" که با عنوان "نیمه دیگر؛ نابرابری حقوقی زن در بوته نقد" توسط مهری سرحدی در سال ۱۳۸۲ ترجمه و منتشر شده اند اشاره کرد
 کتاب " چهره عریان زنان عرب " نویسنده: خانم دکتر نوال السعداوی ترجمه: مجید فروتن ، رحیم مرادی این کتاب اثر مطالعات یک شرقشناس غربی دلسوخته برای عقب ماندگی زن عرب یا مسلمان نیست ، و نه حاصل تلاش های توجیه گرانه یک زن خرد بسته شرقی که بخواهد سنت ها و قید و بندهای تاریخی بسته بر دست وپای زن عرب را قداست آسمانی ببخشد و روحیه تسلیم پذیری را تبلیغ کند.این فریاد زنی است از عمق جامعه عرب ، زنی که به دلیل مطالعات وسیع و هم تخصص و تجربه های حرفه ای خود به تار و پود ساخت اجتماعی اقتصادی و فرهنگی جامعه خویش راه یافته و ریشه های ستم مضاعف  بر زن عرب را از دل خاک تاریخ کهن این قوم بیرون کشیده و به تفصیل و جزء به جزء برای خواننده  همزبان و هم فرهنگ خویش به نمایش گذاشته است. " ممنوعیت آدمی نسبت به خویشتن به مراتب از ممنوعیت او نسبت به مال زیانبارتر است، چرا که مال رفتنی و زایل شدنی است ولی ممنوعیت نسبت به خویش ، بزرگترین موهبت الهی،یعنی انسانیت آدمی را به نیستی و نابودی می کشاند...
گفتنی است "پن جهانی" هر ساله در اواخر سال مسیحی کارت‌ پستال‌هایی را برای آن دسته از نویسندگان زندانی ارسال می‌کند که نامشان در فهرست این نهاد قرار دارد.این سنت توسط "پن سوئد" نیز اجرا می‌شود.