گوهرشاد بیگم سیاستمدارِموفق دوره تیموریان

 

ملکه گوهرشادبیگم درسال 778، درهرات زاده شد.او,ازاشراف زنان خراسان بزرگ وازنامداران و سیاستمداران دوره تیموریان بود. 

 

گوهرشاد دخترغیاث‌الدین تَرخان وهمسرسلطان شاهرخ تیموری بود.شاهرخ پس از پدرش امیرتیمور،به مدت ۴۳ سال برمناطق وسیعی ازایران وافغانستان حکمرانی کرد وبه وسیله اودرسال ۱۴۰۴،پایتخت تیموریان ازسمرقند به هرات منتقل شد.   

مادرِگوهرشاد بیگم «بانوخان‌ زاده بیگم» بود.او درماه رجب سال ۸۱۴،درمشهد درگذشت ودرجوار آرامگاه امام رضا مدفون گردید.

بانو گوهرشاد بیگم درسال ۷۹۵ ،به عقد نکاح شاهرخ میرزا فرزند امیر تیمور گورکانی درآمد. ثمره این ازدواج سه پسر و دو دختربود.

گوهرشاد همراه با برادرش امیرقره یوسف (۷۹۰ – ۸۰۲ )، دردربارتیموریان درهرات وزیربود. او نقش مهمی درتاریخ اوایل دوره تیموری ایفا کرد.                                                                       .
درتحت حمایت او،زبان پارسی وفرهنگ عالی آن به عنصراصلی دردربارتیموریان ارتقا یافت.
کوهرشاد بیگم وهمسرش سلطان شاهرخ تیموری، نوعی رنسانس شرقی "تجدد درادبیات ویااحیاي ادبیات "راازمسیر حمایت بی‌دریغ خودازهنروجذب هنرمندان، معماران، فیلسوفان وشاعران به دربارخود به‌ وجود آوردند.

عبدالرحمن جامی یکی ازمشهورترین هنرمندانی بود که تحت حمایت ایشان قرارگرفت.

گوهرشاد به تاریخ وادبیات دلچسپی فراوان داشت، مهری هروی، شاعره نامدارسدۀ نهم، مصاحب وندیمه او بود.                                                        

بسیاری ازنمونه‌های بدیع معماری دوره تیموری درهرات هنوزهم باقی است وتاامروز،آثار معماری،مینیاتوری٬ کتب خطی،آثارخوش نویسی ودیگرهنرهای صناعی به‌جا مانده ازآن دوران، ازممتازترین آثارهنری درجهان محسوب می شوند.                                                                                                           
ازآثاروبناهای خیریه ‌یی که به وسیله گوهرشاد خاتون بناشد، مسجد ومدرسه گوهرشاد وخانقاه آن درشهرهرات افغانستان ومسجد گوهرشاد مشهد درایران بیش ازهمه اهمیت دارند. درهردوشهربه نام گوهرشاد«مسجد گوهرشاد» موسوم ومشهورمی‌باشند.این مسجدازشاهکارهای هنرمعماری وکاشی کاری سده ی نهم هجری به شمارمی‌روند.                                                                                                                

ملکه گوهرشاد آثار ارزنده‌ یی درحرم امام رضا وپیرامون آن پدید آورد،ازجمله دو رواق دارالحفاظ و«دارالسیاده» را بناکرد.

گوهرشاد کتابخانه ای عمومی دارد که با بیش از 43 زبان رایج دنیا پر شده که حدود 32 هزارنسخه ازکتاب های این کتابخانه خطی هزارنسخه عکس و بقیه چاپی استند.                                  این ملکه دانشمند وهنر پرور در زمینه حکومت داری شوهر خود را یاری می نمود، در حصه رشد و
 شگوفایی هنرو فرهنگ خدمات زیادی نموده است و در طول عمر پر بار خویش صد ها بنای عام المنفعه درسرتاسر خراسان کبیر احداث نموده بود.                                                                             

درسال ۸۵۰ قمری شاهرخ میرزا با وجود بیماری، به تشویق گوهرشاد برای سرکوبی نوه ‌اش سطان محمد

به اصفهان لشکرکشی کردودرهمانجا درگذشت.                                                                          

پسربایسنقرشاهرخ،جمعی ازسادات بزرگان وعلمای آن شهر رابه اتهام همکاری باسلطان محمد دستگیروتبعید نمود.  پس ازمرگ شاهرخ، گوهرشاد با کشمکش‌ها ونزاع‌های زیاد مواجه شد.نواسه مورد علاقه خود را به تاج وتخت نشاند وبرای ده سال فرمانروای امپراتوری بزرگی بود که ازدجله تا مرزهای چین امتداد داشت. روزی گوهرشاد همراه با شماری زیادی ازخدمه هایش برای بازرسی مسجد ومدرسه مذهبی گوهرشاد درهرات رفته بود.                                                                                                                            

پس ازآن طلاب های را که همه ی شان مرد بودند،مرخص کرد. جوانی پیش آمد ومتذکرشد که درحجره خود آسایش ندارد وبه وسیله یکی ازمسوولان گمراه شده‌ است.

گوهرشاد وقتی به صحت گفته او پی برد،دستور داد تمامی دوصد ندیمه به عقد طلاب درآیند طلاب در تعلیم وتربیه خودکوشاباشند وتا پایان تحصیل صرف هفته یک باراجازه دارند تابانوان خود رادیدارنمایند.

سرانجام درسال ۸۶۱ ،سلطان ابوسعید گورکانی فرزند میرانشاه فرزند امیر تیمور،هرات را تصرف کرد. باوجودی که به عدل وخصایل پسندیده معروف بود.

ولی از نفوذ ملکه گوهرشاد دربین مردم که ازعزت واحترام خاصی برخورداربود.به هراس افتاد که مبادا ملکه گوهر شادعلیه او،روزی توطئه کند.

بنابراین به روزنهم ماه رمضان سال ۸۶۱ فرمان، قتل گوهرشاد بیگم را نوشت. ملکه گوهرشاد درحالی که 81 سال داشت. اورا درباغ سفید که سرای  نشیمن ملکه بود کشتند وپیکرش را درمدرسه خودش برده درگنبدی دفن کردند.                                                                             
آرامگاه گوهرشاد بیگم درجوارمناره های مصلی هرات موقعیت دارد. این بنای تاریخی ازقدامت چندین

سد ساله برخورداراست.گنبد آرامگاه را،شهروندان هرات گنبد آبی می نامند.اندرون گنبد شش عدد سنگ صندوقی سیاه قراردارد.گوهرشاد بیگم این گنبد را جهت دفن خود و فرزندانش درشمال غرب مدرسه مصلی ساخته بود.

شیرین نظیری
منبع: استفاده ازسایت های انترنت