قلعه چهل برج بامیان؛نمادی ازتاریخ درخشان

چهل برج شهری باستانی و یکی ازعجایب تاریخی نماد معماری دورۀ کوشانی‌هااست که پس ازتحمل سده های متمادی هنوزهم در میان کوه های سربه فلک کشیده ی و بند پیتاب اعلام موجودیت می کند.

نظربه معلومات باستان شناسان؛ این بنایی بزرگ واسطوره یی و چهل برج حفاظتی آن درشهرستان یکاولنگ قرارداشته و به دوره "غورى ها" و يا احتمالن به دورۀ بوديزم "کوشانيها" متعلق است.بودايى ها در(سده هایی٢-٥) وغزنوى ها درسده هایی(١٠-١١ ) درافغانستان امروزى حکمروايى داشتند.

قلعه چهل برج ،در بالای يک تپه خاکى قرار گرفته و اطراف آن را برج ها با طرح های تزیينی و سوراخ های مثلثی شکل به بلندی ٢٠ متراحاطه نموده وهنوزهم که مخروبۀ آن به چشم مى خورد، يکی ازساحه هایی ديدنی جذاب به حساب می آيد.
نظر به مطالعات انجام شده و متون تاریخی در مورد این محل که به 40 برج معروف است، در حقیقت بیش از 300 برج در این مکان وجود داشته اما در حال حاضربقایاى ٣٤ برج با بلندی هایی متفاوت درحال سقوط و اضمحلال  و برخی از آنها با همان نقش و نگارهای اولیۀ خود به مشاهده می رسد. داخل برج ها و ساختمان ها با پوششی از مواد سینگِلی آن هم در سه لایه به طور بسیار ماهرانه پلستر شده است .در سقف برخی از ساختمان های که سالم مانده، نقاشی های بسیار ظریف و زیبایی به رنگ های مختلف دیده شده که متأسفانه قسمت های زیادی از آن توسط غارت گران آثار عتیقه به یغما رفته است.

 تهداب آن از سنگ و بخش بالاى آن از خشت خام ساخته شده، ضخامت دیوارهای آن حدود سه متر است. از نظرساختمان, بنایی است محکم وپولادین که مرور زمان وگذشت روزگارنتوانسته آثار آن را به کلی ازبین ببرد،همچنین باران های موسمی درامتداد زمان نتوانسته آثارعظیم و تاریخی آنرامحو ونابود کند.

باوجود تحمل عوامل طبیعی باد،باران وزلزله ودست درازی های انسان ها،برج وباروی های زیبایش پا بر برجا واستوار است. تو گویی هنوزهم حکایت از گذشته های درخشان می نماید. اما با تاسف پس از آغاز جنگ ها؛این شهرنیز زخم های فراوان دیده و دزدان بی انصاف میراث هایی فرهنگی حفاری های زیادی انجام داده و قسمت های عمده و دیدنی این محل تاریخی را تخریب کرده اند. یکی از زیبایی های این برج همان تاقچه ی بنام خانه ی دختر پادشاه است.تاق بزرگی بوده و در دیواری آن نقاشی جذابی دیده می شده. دختری نشسته و اکلیلی از طلا بر سر و دو دختر در دو طرف آن در حالی که جام های طلایی در دست داشتند با چشمان زیبا ولباس های قشنگ و کمربند مرصع ایستاده بودند،گویی زنده اند.
توجه هربننده را این نقاشی ناب بخود جلب می کرده.اما امروز نه از تاق خبری است و نه ازآن نقاشی زیبا و بی همتا.

در برخی اتاق ها نگاره هایی خیلی زیبای زنان کمر باریک در حال رقص و پیاله ها در دست به فردی که به تخت نشسته در حال تعارف دیده می شود.این نگاره ها در سقف و روی دیوار ها نقاشی شده اند.

در یکی از اتاق‏های دیگری قلعه،تصویر مردی دیده می‏شود، که احتمالن او پادشاهی مقتدری بوده است،چند مردی اطراف او ایستاده اند و رقاصه ها پیش رویش درحال رقص اند.در قسمت دو بازوی این مرد دو مارکوچک و زیبا طوری رسامی شده است که گویا این مارها ازشانه های وی روییده اند.نام این مرد و تصاویر دیگرمعلوم نیست؛ گفته شده که این تصویرمربوط به ضحاک ماردوش است. اما درمنابع تاریخی به نام قلعه فیروز فرزند کبک پادشاه زابلستان یاد شده است.

درسمت جنوب غربی قلعه،استدیومِ فراخِ به درازای 242 متر و به مساحت شش جریب وجود داشته که توسط دیوارهای سنگی تناور به پهنای 180سانتی متر و بلندی 3 متر احاطه شده که متأسفانه 80% دیوارها از بین رفته است. به احتمال زیاد این میدان برای برگزارى جشن و رژه سربازان، رقابت هاى ورزشى و رزمى و يا تمرين هایی نظامى بوده است.

حاجی کاظم یزدانی،تاریخ نگار و پژوهشگرگفته:“در پایان سال 1384با چند نفر از دوستان از چهل‏ برج دیدن کردیم. اصل قلعه در سه دایره ساخته شده، ازدایره دوم آن یک راه پنهانی زیر زمینی تا ته دره کنده شده و سرانجام به یک آبگیر(حوض) رسیده است که به گمان اغلب ،آب آشامیدنی ساکنان قلعه درهنگام اضطرار ازطریق همین ذخیره تامین می‏شده است.
راهی آبدزدک چهل برج درست مانند راه آبدزدک شهر ضحاک به صورت زینه زینه ساخته، شده و برخی از زینه ها خراب شده و بسیار لغزنده اند. کف آبگیر (حوض) ازسنگ های مرمرسفید فرش شده و منبع حوض شاید به چشمه ی در زیرکوه پیوسته است و رفت و برگشت آن حدود 40 دقیقه طول می کشد. افزود بر این حوض مخفی،یک جوی آب توسط سنگ تراشان ماهر از یک دره فرعی از کنار صخره به داخل شهر چهل برج کنده شده که آب را تا کمرکش تپه و نزدیک دیواره جنوبی قلعه می‏رسانده و احتمالن اهالی در مواقع عادی از این جوی آب استفاده می‏کردند."این جوی به نام جوی فرهاد و شیرین،معروف است." عبدالحميد جليا مديرحفظ ومراقبت ميراثهای فرهنگی باميان، گفته که سالانه دو الی سه فيصد از آبدات تاريخی باميان،از بين مى رود و درحال حاضر تعدادى از آبده هاى تاريخى اين استان، درمعرض نابودى قرار دارد.

وی افزودکه در مورد قلعۀ "چهل برج" يکاولنگ درسال هاى پسین، تحقيق  ابتدايى از طرف وزارت اطلاعات وفرهنگ صورت گرفته؛ اما درخصوص حفاظت از اين آثار، هيچ اقدامی صورت نگرفته است.

جلیا افزوده:"درمسير اين آبدۀ تاريخى درچهل برج ،سرک ها خامه و هیچگونه امکانات مانند هوتل،مهمانخانه و دیگر خدمات توریستی وجود ندارد."
شیرین نظیری