شیرین نظیری
ملکه گوهرشاد بیگم در سال 778 هجری قمری درهرات دیده به جهان گشود. او از اشراف زنان خراسان بزرگ وازنامداران و سیاستمداران دوره تیموریان بود.
ملکه گوهرشاد بیگم در سال 778 هجری قمری درهرات دیده به جهان گشود. او از اشراف زنان خراسان بزرگ وازنامداران و سیاستمداران دوره تیموریان بود.
گوهرشاد دختر غیاث‌الدین تَرخان وهمسرسلطان شاهرخ تیموری بود. شاهرخ پس از پدرش امیر تیمور،به مدت ۴۳ سال برمناطق وسیعی
از
مادر او «بانو خان زاده بیگم» بود که در ماه رجب سال 814 هجری قمری درمشهد درگذشت و در جوارآرامگاه امام رضا مدفون گردیده است.
گوهرشاد همراه با برادرش امیر قره یوسف (790 – 802 ه.ق) که در دربار تیموریان درهرات وزیر بود نقش مهمی درتاریخ اوایل دوره تیموری ایفا کردند.درتحت حمایت او، زبان پارسی وفرهنگ عالی آن به عنصر اصلی دردربار تیموریان ارتقاء یافت. او وهمسرش سلطان شاهرخ تیموری، نوعی رنسانس شرقی " تجدد درادبیات و یا احیاء ادبیات " را ازطریق صرف حمایت بی‌دریغ خودازهنروجذب هنرمندان ، معماران، فیلسوفان و شاعران به دربارخود به وجود آوردند.عبدالرحمان جامی یکی از مشهورترین هنرمندانی بود که تحت حمایت ایشان قرار گرفت. گوهرشاد به تاریخ و ادبیات علاقه‌مند بود و مهری هروی، شاعره نامدار قرن نهم، مصاحب و ندیمه او بود. بسیاری از نمونه‌های بدیع معماری دوره تیموری درهرات هنوزهم باقی است وتا امروز، آثارمعماری ٬مینیاتوری٬ کتب خطی، آثارخوش نویسی و دیگرهنرهای صناعی به‌جا مانده ازآن دوران، از ممتازترین آثارهنری درجهان محسوب می‌شوند.
ازآثار و بناهای خیریه یی که توسط گوهرشاد خاتون بنا شد، مسجد و مدرسه گوهرشاد ، و خانقاه آن درشهر هرات افغانستان و مسجد گوهر شاد مشهد درایران بیش ازهمه اهمیت دارند که درهردو شهربه نام بانوگوهرشاد به «مسجد گوهرشاد» موسوم ومشهورمی‌باشند واز شاهکارهای هنرمعماری و کاشی کاری قرن نهم هجری به شمار می‌روند. همچنین او آثار ارزنده یی درحرم امام رضا واطراف آن پدید آورد، ازجمله دو رواق دارالحفاظ و «دارالسیاده» را بناء کرد.
در سال 850 قمری شاهرخ میرزا با وجود بیماری، به تشویق گوهرشاد برای سرکوبی نوه‌اش سطان محمد پسر بایسنقر به اصفهان لشکرکشی کرد و درهمانجا درگذشت.
شاهرخ، جمعی از سادات بزرگان وعلمای آن شهر را به اتهام همکاری با سلطان محمد دستگیر و تبعید نمود پس از مرگ شاهرخ، گوهرشاد با کشمکش‌ها و نزاع‌های فراوان مواجه شد ونواسه مورد علاقه خود را به تاج و تخت نشاند و برای ده سال عملا فرمانروای امپراتوری بزرگی بود که از دجله تا مرزهای چینامتداد داشت.
گفته اند که روزی گوهرشاد همراه با تعداد کثیری از خدمه های زن برای بازرسی مسجد و مدرسه مذهبی گوهرشاد درهرات رفته بود. پس از آن طلاب های را که همهء شان مرد بودند مرخص کرد جوانی پیش آمد و متذکر شد که درحجره خود آسایش ندارد و توسط یکی از مسئوولان اغوا شده است.
گوهرشاد وقتی به صحت گفته او پی برد، دستور داد تمامی دوصد ندیمه به عقد طلاب درآیند. طلاب در تعلیم و تربیه خود کوشا باشند و تا ختم تحصیل صرف هفته یک بار اجازه دارند تا بانوان خود را ملاقات نمایند
گوهرشاد همراه با برادرش امیر قره یوسف (790 – 802 ه.ق) که در دربار تیموریان درهرات وزیر بود نقش مهمی درتاریخ اوایل دوره تیموری ایفا کردند.درتحت حمایت او، زبان پارسی وفرهنگ عالی آن به عنصر اصلی دردربار تیموریان ارتقاء یافت. او وهمسرش سلطان شاهرخ تیموری، نوعی رنسانس شرقی " تجدد درادبیات و یا احیاء ادبیات " را ازطریق صرف حمایت بی‌دریغ خودازهنروجذب هنرمندان ، معماران، فیلسوفان و شاعران به دربارخود به وجود آوردند.عبدالرحمان جامی یکی از مشهورترین هنرمندانی بود که تحت حمایت ایشان قرار گرفت. گوهرشاد به تاریخ و ادبیات علاقه‌مند بود و مهری هروی، شاعره نامدار قرن نهم، مصاحب و ندیمه او بود. بسیاری از نمونه‌های بدیع معماری دوره تیموری درهرات هنوزهم باقی است وتا امروز، آثارمعماری ٬مینیاتوری٬ کتب خطی، آثارخوش نویسی و دیگرهنرهای صناعی به‌جا مانده ازآن دوران، از ممتازترین آثارهنری درجهان محسوب می‌شوند.
ازآثار و بناهای خیریه یی که توسط گوهرشاد خاتون بنا شد، مسجد و مدرسه گوهرشاد ، و خانقاه آن درشهر هرات افغانستان و مسجد گوهر شاد مشهد درایران بیش ازهمه اهمیت دارند که درهردو شهربه نام بانوگوهرشاد به «مسجد گوهرشاد» موسوم ومشهورمی‌باشند واز شاهکارهای هنرمعماری و کاشی کاری قرن نهم هجری به شمار می‌روند. همچنین او آثار ارزنده یی درحرم امام رضا واطراف آن پدید آورد، ازجمله دو رواق دارالحفاظ و «دارالسیاده» را بناء کرد.
در سال 850 قمری شاهرخ میرزا با وجود بیماری، به تشویق گوهرشاد برای سرکوبی نوه‌اش سطان محمد پسر بایسنقر به اصفهان لشکرکشی کرد و درهمانجا درگذشت.
شاهرخ، جمعی از سادات بزرگان وعلمای آن شهر را به اتهام همکاری با سلطان محمد دستگیر و تبعید نمود پس از مرگ شاهرخ، گوهرشاد با کشمکش‌ها و نزاع‌های فراوان مواجه شد ونواسه مورد علاقه خود را به تاج و تخت نشاند و برای ده سال عملا فرمانروای امپراتوری بزرگی بود که از دجله تا مرزهای چینامتداد داشت.
گفته اند که روزی گوهرشاد همراه با تعداد کثیری از خدمه های زن برای بازرسی مسجد و مدرسه مذهبی گوهرشاد درهرات رفته بود. پس از آن طلاب های را که همهء شان مرد بودند مرخص کرد جوانی پیش آمد و متذکر شد که درحجره خود آسایش ندارد و توسط یکی از مسئوولان اغوا شده است.
گوهرشاد وقتی به صحت گفته او پی برد، دستور داد تمامی دوصد ندیمه به عقد طلاب درآیند. طلاب در تعلیم و تربیه خود کوشا باشند و تا ختم تحصیل صرف هفته یک بار اجازه دارند تا بانوان خود را ملاقات نمایند
آرامگاه گوهرشادبیگم
بلاخره درسال 861 هـ ق که سلطان ابوسعید گورکانی فرزند میرانشاه فرزند امیر تیمورهرات را تصرف نمود با وجودی که به عدل وخصایل پسندیده معروف بود. ولی از نفوذ ملکه گوهرشاد دربین مردم که ازعزت واحترام خاصی برخورداربود.به هراس افتاد که مبادا ملکه گوهر شادعلیه او،روزی توطئه کند.
بنابراین به نهم ماه مبارک رمضان سال 861 فرمان، به قتل گوهرشاد بیگم را نوشت واورا درباغ سفید که سرای نشیمن اوبود شهید نمودند وپیکر آن مرحومه را در مدرسه خودش برده درگنبدی که جهت دفن خود وفرزندان ساخته بود دفن نمودند.
بنابراین به نهم ماه مبارک رمضان سال 861 فرمان، به قتل گوهرشاد بیگم را نوشت واورا درباغ سفید که سرای نشیمن اوبود شهید نمودند وپیکر آن مرحومه را در مدرسه خودش برده درگنبدی که جهت دفن خود وفرزندان ساخته بود دفن نمودند.
No comments:
Post a Comment