شاعر زبان های دری و ترکی

                                                 

شفیقه یارقین « دیباج »: شاعرۀ ذواللسانین

   نویسنده: پروفیسور دوکتورعبدالحکیم شرعی جوزجانی

شفیقه یارقین بسال 1955 در گذر تکانه خانۀ  شهر سرپل (مشهور به قاضیخانه) دریک خا نواده  فضل وکمال زاده شد. پدرش میرزا محمد قاسم قاضی زاده برق، فرزند شخصیت شناخته شدۀ و قت، فقیه، ادیب، شاعر و خوشنویس  قاضی میرزا محمد اسماعیل، قاضی شهر سرپل بود. برق به صفت یکی از تحول طلبان دور خودوعضوفعال اپوزیسیون دورۀ هفتم شورای ملی فعالیت داشت  و اشعار آبداری میسرود. دراواخرامسال مجموعۀ اشعارش بزبان دری بنام «سبکبار» در مطبعه مسلکی افغان اقبال نشریافته است.

شفیقه یارقین بعد فراغت از لیسۀ رابعۀ بلخی و فاکولتۀ ادبیات و علوم بشری یونیورستی کابل درسال، 1355 مد تی در رادیو تلویزیون، سپس در اکادمی علوم افغانستان مصروف کارشد وبعدازآن منجمله درسمت های زیر وظیفه داشت:

رئیس عمومی نشرات وتبلیغات مجلس سنا.                                          

رئیس شورای اسلامی زنان در جوزجان.                                             

عضو علمی ورئیس یکی از شعبات اکادمی علوم افغانستان

شفیقه یارقین درسال 1999 از تز دکتری خود به عنوان« زندگی و آثارکامرا ن  میرزا » پسر ظهیرالدین محمد بابر، درانستیتوت زبان وادبیات اوزبیکی اکادمی علوم اوزبیکستان موفقانه دفاع کرد. درسال 2001  به صفت معین مسلکی وزارت امورزنان تعیین و درسال 2002 به عضویت لویه جرگه اضطراری انتخاب گردید. فعلا بحیث رئیس امور تربیتی و مشاور نصاب تعلیمی وزارت معارف کار میکند.

شفیقه یارقین ازخوردسالی به زبانهای دری و ترکی شعر مینوشت و با پشتکار به مطالعه و بررسی اشعار کلاسیک دری و ترکی اشتغال داشت. استعدادی سرشار، طبعی  روان وروحی حساس  دارد. در زبان دری به  اسلوب کلاسیک و شیوه نیمایی،  باتخلص «دیباج»  شعرمیگوید و در        

اوزبیکی  با  تخلص «یارقین». دراشعارش مضامین بدیع  با  افاده های نو بسیار به چشم میخورد.

او برندۀ یک تعداد جوائزو مدالها ازداخل وخارج کشوراست که مهمترین آنها عبارتند از: جائزه و مدال فوند بین المللی بابر ازکشور اوزبیکستان، جائزۀ پروین اعتصامی ازکشورایران، جائزۀ «آزادی» جامۀ مدنی "مجما"  و برخی دیگر.

یارقین – دیباج مثل بسیاری از شعرای اوزبیک افغانستان  شاعر ذواللسانین است، یعنی دردوزبان دری و ترکی اوزبیکی شعر می گوید.  اشعاراوغالبا با احساسات زنانه عجین است.  دنیای درونی زنان وانعکاس حوادث  بیرونی درروان آنان را به اسلوب خاص خود بازتاب میدهد. او درین عرصه، در شعر ترکی اوزبیکی افغانستان پیشگام است. مجموعۀ اشعار اوزبیکی او بنام «آلیسد ن بیرسیس» (سروشی از دوردستها) که حاوی 49 پارچه شعر میباشد، امسال با مقدمۀ اینجانب در کابل به نشر رسید. درشعری که باهمین عنوان سروده  شده،  تنهایی مینالد و مویه میکند، سکوت و آرامش فریاد میکشد، آفتاب و مهتاب سر به سجده میگذارند، برگها میلرزند و نیایش میکنند. این بانگ اعجاز آمیز زمین و آسمان را به لرزه درمی آورد، اما نمی تواند انسان ها را ازخوب سنگین بیدار کند.  شاعر با ارتباط  به این سمبول ، اندیشه های انساندوستانه و برداشت های خودرا از پدیده های زندگی به شکلی بدیع و زیبا افاده میکند. این شعر ازلحاظ شکل ومحتوای خود درزبان مادری شاعر، یک اسلوب افادۀ نوین محسوب میشود.

همچنان اومترجمی تواناست که اشعار منتخب  فروغ  فرخزاد و 160 رباعی مولوی رومی- بلخی را بزبان اوزبیکی، همچنان بخشی ازبابرنامه راکه متعلق به تاریخ و جغرافیای افغانستان است وقسمتی از اشعار بابر میرزارا از اوزبیکی به فارسی ترجمه ونشر کرده است.  یکی از کارهای مهم علمی او تالیف «فرهنگ اوزبیکی به فارسی» به اشترا ک  محمد حلیم  یارقین  میباشد که  در 1432  صفحه  ازطرف انتشارات سخن در تهران بسا ل 1386 به طبع رسیده است.

برخی از آثار نشرشدۀ او:

«زندگی و آثار کامران میرزا»، تاشکند ،1999.
«دیوان شاه غریب میرزا غریبی»، بامقدمه واهتمام. تاشکند1999.
فرهنگ اسمای ترکی. باحلیم یارقین. 1377.
«سیمای میر علیشیر نوایی» با حلیم یارقین ، کابل 1991.
«درباره زبان، خط و فرهنگ نویسی تورکی(اوزبیکی) » با حلیم یارقین. کابل 1386.
دیوان نادره بیگم در بیش از 350 صفحه،بامقدمۀ مفصل بزبان دری. کابل 1968 .
«بابرگه ارمغان» (تدوین، مقدمه و اهتمام) کابل. 1362
«بابرمنگولیگی» با محمد حلیم یارقین. جوزجان 1372.
سیمای میر علیشیر نوایی، کار مشترک با حلیم یارقین. سال 1369.
ترکی آتلر سوزلیگی. بامحمد حلیم یارقین.سال1377.
دیوان شاه غریب میرزا غریبی(با مقدمه و اهتمام)، تاشکند.سال 2001.
دربارۀ زبان، خط وفرهنگ نویسی تورکی(اوزبیکی)، بامحمد حلیم   یارقین، کابل، 1386.
« دریا درگوهر » متن کامل انتقادی دیوان بابر میرزا در 500  صفحه که در سال 1387 ازطرف نشرات بیهقی در 1000 نسخه نشرشده است. کتاب حاوی تحقیقات وسیع یارقین  پیرامون احوال وآثار بابر، وصیتنامۀ بابر، اولاد و اجداد بابر، فوتوهایی از آثاراو وباغ بابرشاه درکابل میباشد.
«بابرنامه» برگردان متن اوزبیکی با مقدمه و فهارس. انتشارات اکادمی علوم افغانستان کابل.1386.
«نی تیلماجی» (ترجمۀ منثوروملخص برخی ازقصه های مثنوی». نشر انجمن قلم،  کابل 1386.

برخی از آثار نشر ناشدۀ او:

دفترهای اشعار دری بنام های «حجلۀ باران»،«باکاروان نور»،
«شعر من فریاد من» و دفتر رباعیات بنام « سوگنامۀ گل سرخ » و...
ترجمۀ دری اشعار اوزبیکی بابر.
«دیوان کامران میرزا» متن انتقادی.
ترکان فارسی گوی
« ساووق فصل ملکه سی » ( ترجمۀ گزیدۀ اشعار فروغ فرخزاد).
« یخشی باله لر اوچون یخشی حکایه لر » مجموعۀ داستانهای کوتاه برای کودکان.
گزینۀ شعرهای کلاسیک اوزبیک » و دیگران.
شفیقه یارقین درهمایشهای متعدد ملی و بین المللی اشتراک کرده، از
جمله:

سیمینار به مناسبت گذشت 460 سال از تالیف بابرنامه. اوزبیکستان.
سمپوزیوم بین المللی سهم و بابریان در تمدن جهانی. اوزبیکیتان.
کنفرانس مولانا وادبیات اوزبیکی. اوزبیکستان.
کنفرانس ترجمه درسده های 19 و 20 در اوزبیکستان.
کنفرانس در بارۀ موسیقی زنان افغانستان، شهرهای میلان، تورین،
جینوا، فلورانس و روم در ایتالیا.
سیمینار پنجصدمین سالزاد ظهیرالدن محمد بابر. کابل.
سیمینار بزرگداشت از 90 مین سالزاد استاد قاری محمد عظیم عظیمی، کابل.
سمپوزیوم «پرابلمها، حقوق و نقش زنان در جامعه».

ذیلا نمونه هایی از اشعاردری شفیقه یارقین دیباج  تقدیم می شود:                                                                                                                            

سورۀ شاعرانه           

مرا به بال غزل هــاي  عاشـقانه ترين  
بـبر ، بـه اوج  بلـنداي  بيكرانـه  ترین
ســپيده زار بــياراي  بـا تلالــوي  زر
بساط روز بگستر  به  هـر شبانه ترين
بخوان­حديث طـراوت بگوش ­جاري آب
كه تشنه­گي رود از ياد، جـاودانه ترين
بـه گـاهِ جشن وصـال پرندگـان نگـاه
سـراي ، تـا  بسراييم  شـادمـانه ترين
نسيم باغ حضوري رسيد و غنچۀ شوق
شگفت برتن اين شاخ بي جـوانه ترين
سپاه سنگي ديـوار اگـر عـــبور نـداد
بپر  به  شـهپر رؤيــا  سبكروانه ترين
حضور روشـن خورشـيد را همي ماني
چوخنده ميكني ازمهر، اي يگانه ترين
میان حلۀ شعرم، خیال و خاطره­هات
چو خواب نرم بریشم بود نهانه ترین
به حجم سبز حیاتی که رسته از تن باغ
تویی ترنم دریای پر ترانه ترین
بـه سوره سورۀ قرآن و آيه هاش قسم
كه هست سورۀ چشم تو شاعرانه ترين