The voice of Afghanistan women: حجاب یا محبوسیت زنان

شیرین نظیری

حجاب به معنای پوشاندن بدن زن دربرابرنامحرم بوده ویکی ازاحكام ضروری دين اسلام بشمارمی رود.دراديان ديگرازجمله يهودی ومسیحیت نيز اين حكم با تفاوت هایی وجود داشته است.

ولی درسرزمينی كه اسلام درآن ظهوركرد،پیش ازآن زنان باصورتِ گشاده وگريبانِ باز درمعابررفت وآمدمی کردند. درزیرپیکره هایکه،ازیک موزه مشهوردرنیویارک تصویربرداری نمودم.توجه فرمایید.

تندیس زنان پیش ازاسلام درعربستان

معنی لغوی حجاب:
حجاب یکی از احکام اسلامی است ومعنی لغوی آن پرده ،پوشش وهرآن چیزی که میان دوچیزمانع شود، حجاب گفته می شود،بعباره دیگر حجاب پوششی است که سراپای

زن راازفرق سرتا نوک پامی پوشاند. كلمه حجاب هم به معنی پوشيدن است وهم به معنی پرده وحاجب؛اما بيشترین استعمال آن به معنی پرده است.
واژه حجاب ازآن جهت مفهوم پوشش می دهدكه پرده وسيله پوشش است وشايدبتوان گفت كه هرپوشش حجاب نیست.

بخشی ازین احکام درآیات ۳۰ و ۳۱ سوره نورو ۵۹ سوره احزاب درقرآن مورد اشاره قرارگرفته است.

مفهوم اصطلاحی حجاب

دراین اواخر واژهً حجاب معنای اصطلاحی خاصی پيداكرده وبه پوشش خاص زنان اطلاق شده است.
استعمال واژه حجاب درمورد پوشش زنان، اصطلاح نسبتاً جديدی است. در زمانه های قديم وبخصوص دراصطلاح فقها كلمه ستر،به معنایی پوشش به كارمی رفته است. فقها چه دركتاب الصلوة و چه در كتاب النكاح كه متعرض اين مطلب شده اند،كلمه ستر را به كار برده اند نه كلمه حجاب را.بهتراين بود كه اين كلمه عوض نمی شد وماهميشه همان كلمه پوشش را به كار می برديم، زيرا چنان كه گفتم معنی شايع واژه حجاب، پرده است واگردرمورد پوشش به كار برده می شود به معنی پشت پرده واقع شدن زن است وهمين امرموجب شده كه شمار زيادی گمان كنند كه اسلام خواسته است زن هميشه پشت پرده و درخانه محبوس باشد وبيرون نرود.پوشش زن دراسلام اين است كه زن درمعاشرت خود با مردان بدن خود رابپوشاند وبه جلوه گری وخود نمايی نپردازد.حجاب ازدیدگاه مسلمانان محدود کردن ارضای میل جنسی به محیط خانواده برای جلوگیری ازفسادوبی بند وباری درجامعه است.
"کاش دین مقدس اسلام بجای حجاب درقرآن؛چشمان مردان رابازیورحجاب آراسته می کرد.دراین صورت هم ارضای جنسی مرد هافروکش می کردوهم این بار گران شانه های زنانه را نمی آزرد."

حجاب در کشور ایران

درتاریخ اجتماعی ایران درج شده که پس ازداريوش مقام زن درجامعهً ایران خصوصاً درمیان طبقه ثروتمندان تنزل پيدا كرد.زنان فقيروناداربرای انجام کارمجبور به رفت وآمد درميان مردم بودند و بنابه همین دلیل، آزادی خود را حفظ كردند. ولی درمورد دیگرزنان گوشه نشينی زمان حيض كه برايشان واجب بود رفته رفته ادامه یافت و سراسر زنده گانی اجتماعی شان را فرا گرفت... زنان طبقات بالایی اجتماع جرأت آن را نداشتند كه جزدرتخت روان روپوش دارازخانه بيرون بيايند وهرگزبه آنان اجازه داده نمی شد كه آشكارابامردان آميزش كنند.زنان همسردارحق نداشتند هيچ مردی را ولو پدريا برادرشان باشد،ببينند درنقش هایی كه ازايران باستان برجاي مانده هيچ صورت زن ديده نمی شود و نامی از ايشان به نظر نمی رسد.زنان درین کشوردرتجریدازمردان وجامعه خود قرار داشتند.

پوشش زنان عرب پس از اسلام

شواهد زیادی در قرآن حاكی ازاين نكته است كه درجامعه عرب قبل ازاسلام زنان برای حضوردراجتماع ازپوشش خاصی برخوردار نبودند.بنابه همين دليل زنان پيامبر"ص"ازاستفاده آنگونه پوشش منع می شدند. چنانچه درآیه ذیل می خوانیم:
يانِسَاءالنَّبِي لَسْتُنَّ كَأَحَد مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا* وَقَرْنَ فِي بُيوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيةِ الْأُولَي;
ای زنان پيامبر شمامانند هيچ يك اززنان [ديگر ] نيستيد ،پس به نازسخن مگوييد وگفتاری شايسته گوييد ودرخانه هايتان قرارگيريد ومانند روزگارجاهليت قديم زينت های خود را آشكارمكنيد.
يا أَيهَا النَّبِي قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يدْنِينَ عَلَيهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَي أَن يعْرَفْنَ فَلَا يؤْذَينَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا;
اي پيغمبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش های خود را برخود فروترگيرند. اين برای آن كه شناخته شوند ومورد آزارقرارنگيرند [به احتياط] نزديك تراست وخدا بخشاینده مهربان است. همين نكته،از آيات سوره نور نيز كه درباره آن ها بحث خواهد شد، فهميده می شود.نزول آيه ۳۰ سوره نور اشاره ای به كيفيت پوشش قبل ازدستورحجاب دارد. دراين شأن نزول آمده است:«كان النسا يتقنعن خلف آذانهن;
زنان دنباله مقنعه خودرابه پشت گوش های خود

می انداختند.»

بنابراين،گلووبناگوش آن هاهويدا بود. تاريخ پژوهان نيزاين نكته را كه زنان جزيرة العرب ازحجاب مناسبی برخوردارنبودند،تأييدمی کنند.

ازمیان فقها برخی گفته‌ اند زن باید تمام بدن خود را بپوشاند.اما اغلب فقها بنا براجماع مسلمين معتقدند که زن اجازه دارد صورت وکف دست خود را نپوشاند. گروه اندکی نیزافزون براین کف پا را نیزاجازه داده‌اند.دربرخی متون اولیه فقهی پوشاندن سروگردن واجب پنداشته نشده است. برخی فقهای امروزی هم به این امرمعتقدند.
قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضوا مِنْ أَبْصرِهِمْ وَ یحْفَظوا فُرُوجَهُمْ ذَلِک أَزْکی لهَُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا یَصنَعُونَ(۳۰) وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَتِ یَغْضضنَ مِنْ أَبْصرِهِنَّ وَ یحْفَظنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا مَا ظهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضرِبْنَ بخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَنِهِنَّ أَوْ بَنی إِخْوَنِهِنَّ أَوْ بَنی أَخَوَتِهِنَّ أَوْ نِسائهِنَّ أَوْ مَامَلَکَت أَیْمَنُهُنَّ أَوِ التَّبِعِینَ غَیرِ أُولی الارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظهَرُوا عَلی عَوْرَتِ النِّساءِ وَ لا یَضرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلی اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ ( به مردان مؤمن بگودیده گان خود را ازنگاه به زنان اجنبی بازگیرند وفرج‌های خویش را نگهدارند. این برای ایشان پاکیزه

تراست که خدا ازکارهایی که می‌کنید آگاه است وبه زنان با ایمان بگوچشم ازنگاه به مردان اجنبی فرو بندند و فرج های خویش را حفظ کنند و زینت خویش را جز آنچه آشکاراست آشکار نسازند و باید روپوش هایشان را به گریبان‌ها کنند وزینت خویش را نمایان نکنند مگربرای همسران شان، یاپدران ویاپدرهمسران یاپسران و یا پسرهمسران و یابرادران و یاخواهرزاده گان و یا برادرزاده گان و یا زنان ویاآنچه مالک آن شده‌اند یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند و یا کودکانی که از اسرارزنان خبرندارند، ومبادا پای خویش را به زمین بکوبند تا آنچه اززینتشان که پنهان است ظاهر شود.ای گروه مؤمنان همگی به سوی خدا توبه برید شاید رستگار شوید."زینت خویش راجزآنچه آشکاراست آشکارنسازند وباید که روپوش هایشان رابه گریبان‌هاکنند"

حجاب در قرآن:

مسأله حجاب دردوسوره ازسوره های قرآن مطرح شده است.ابتدااين نكته به طوراجمال درسوره احزاب آيه ۵۹ مطرح شده وسپس باتفصيل بيشتردرسوره نورآمده است:وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءاللَّاتِي لَا يرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيسَ عَلَيهِنَّ جُنَاحٌ أَن يضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيرَ مُتَبَرِّجَات بِزِينَة وَن

يسْتَعْفِفْنَ خَيرٌلَّهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ;وبرزنان ازكارافتاده یی كه [ديگر]اميد زناشويی ندارند گناهی نيست كه پوشش خود را كنارنهند[به شرطی كه]زينتی را آشكار نكنند، وعفت ورزيدن برای آن هابهتراست وخداشنوای داناست.قل للمؤمنين يغضّوا من أبصارهم ويحفظوا فروجهم ذلك أزكي لهم إنّ الله خبيرٌ بمايصنعون.
گزارش هاي تاريخی حاكی ازآن است كه مسلمانان بعد ازنزول اين آيات، رويه متفاوتی را پيش گرفتند وباشنيدن اين آيات به ضرورت ايجاد تغييرات ودگرگونی هايی درچگونگی پوشش زنان پی بردند وبه همين دليل بعدازنزول اين آيات،زنان باپوشش های متفاوتی دراجتماع حاضرمی شدند.
عن عائشه زوج النبي(صلي الله عليه وآله) انّها قالت يرحم الله النساءالمهاجرات الاول لمانزل الله«وليضربنّ بخمرهنّ...»شققن اكثف مروطهن فاختمرن به;                     رحمت خدا بر زنان مهاجر پيشگام باد كه هنگامي كه خداوند فرمان حجاب را نازل فرمود،ضخيم ترين پوشش های پشمين خود را برش داده وباآن سروگردن خودرا پوشاندند.ازآنچه گذشت آشکارمی شود كه برداشت مردم ازاين آيات، ضرورت تجديد نظردرچگونه گی حضورزنان دراجتماع وبين نامحرمان بود.
فقهاومفسران نيزمفاداين آيات را وجوب پوشش خاص برای زنان دربرابرمردان نامحرم دانسته اند.

نتيجه گيري:

گرچه رسم حجاب دربين اقوام غيرعرب مرسوم نبوده است؛ اماحجاب ازمیان زنان عرب نشأت کرده ودرمیان دیگراقوام مروج گردیده است. حكم حجاب به گونه آشکاردرسال هشتم هجری نازل شد واين زمانی بود كه هنوزاسلام ازجزيرة العرب پای بيرون نگذاشته بود و به دنبال آن، زنان مسلمان عرب ازاين دستور پيروی كردند. دردوسال باقيمانده ازعمرِمحمد"ص" گزارش هايی موجود است كه آن جناب با كسانی كه هنوز خود را با وضعيت جديد تطبيق نداده بودند برخورد می نمود. ادامه دارد